20 lat – Festiwal Aleksandra Tansmana

Aleksander Tansman należał do grona najwybitniejszych przedstawicieli neoklasycyzmu w muzyce światowej. Był jego współtwórcą i pierwszym przedstawicielem tego kierunku w muzyce polskiej, którą ów nurt zdominował w okresie od lat 30. do 50. ubiegłego wieku.

Aleksander Tansman foto: Archiwum Tansman Festival

Festiwal Aleksandra Tansmana to między innymi bezprecedensowe polskie i światowe prapremiery wykonawcze oraz fonograficzne, ponad 450 godzin muzyki, 51 koncertów symfonicznych, 10 spektakli operowych, baletowych i multimedialnych, 183 koncerty kameralne, 270 wykonań utworów Aleksandra Tansmana, w tym prapremiery światowe i polskie, ponad 6000 artystów biorących udział w Festiwalu, ponad 1100 zgłoszeń do Konkursu, ponad 70 krajów ze wszystkich kontynentów świata, kilka milionów odbiorców, 4 książki, 16 płyt CD.

Biografia Tansmana to gotowy scenariusz na film. W końcu 1919 roku wyjechał do Paryża i podbił świat. Był najmłodszym kompozytorem zaproszonym na tournée do USA, odbył bezprecedensową artystyczną podróż dookoła świata.

Podejmował go Mahatma Gandhi, zaś w Japonii cesarz Hirohito. To Tansman pobudził w Kraju Kwitnącej Wiśni zainteresowanie i fascynację Chopinem. Wojnę spędził w Hollywood, gdzie wyjechał dzięki pomocy Charliego Chaplina.

Będąc z pochodzenia Żydem nie miał szans na przeżycie w okupowanej przez nazistów Europie. Zamieszkał w Beverly Hills.

Był pierwszym polskim kompozytorem nominowanym do Oscara w kategorii „muzyka oryginalna”. Po wojnie z powrotem osiadł  w Paryżu. Należał do najczęściej wykonywanych kompozytorów na świecie, był pierwszym polskim twórcą muzyki, którego przyjęto do Królewskiej Akademii Belgijskiej.

Jej członkami byli najwybitniejsi przedstawiciele nauki i sztuki europejskiej, spośród kompozytorów między innymi Rossini, Verdi, Liszt, Brahms, Rave, Strawinski, Messiaen, Szostakowicz. Po śmierci Tansmana (zmarł 15 listopada 1986 roku), do Akademii przyjęto Witolda Lutosławskiego, następnie Krzysztofa Pendereckiego i Henryka Mikołaja Góreckiego.

Od 1996 roku pamięć o Tansmanie przywraca Festiwal jego imienia, z siedzibą w Łodzi, gdzie kompozytor się urodził.

To tu twórca stawiał pierwsze kroki na polu artystycznym, wspólnie z przyjaciółmi z dzieciństwa, Julianem Tuwimem i Pawłem Kleckim – po wojnie jednym z najwybitniejszych dyrygentów świata, wcześniej także cenionym kompozytorem.

Podczas jubileuszowej edycji 20-lecia organizatorzy przygotowali program premier polskich  i światowych.

Przeprowadzono badania i poszukiwania, w rezultacie dokonując szeregu odkryć i rekonstrukcji partytur. Dzięki temu wykonane zostaną nieznane utwory Aleksandra Tansmana i Pawła Kleckiego.

Kronos Quartet foto: Jay Blakesberg]

Festiwal rozpocznie się koncertem jednego z najznakomitszych zespołów świata, Kronos Quartet z San Francisco. Centralnym punktem programu będzie wykonanie Już się zmierzcha, muzyki na kwartet smyczkowy Henryka Mikołaja Góreckiego, pierwszego laureata Nagrody Tansman za wybitną indywidualność muzyczną i bezkompromisowość w twórczości. Każdy koncert Kronosów to niepowtarzalne wydarzenie, któremu towarzyszą instalacje świetlne i dźwiękowe realizowane przez wybranych światowej sławy specjalistów.

Kronos Quartet cieszy się niezwykłą popularnością nie tylko pośród odbiorców muzyki poważnej.

Zespół koncertował z Paulem McCartneyem, Allenem Ginsbergiem, Davidem Bowie, Tomem Waitsem. W Łodzi wystąpi ze specjalnie przygotowanym na Festiwal programem.

Tradycją Festiwalu Tansmana jest poszukiwanie indywidualności muzycznych. Podczas tegorocznej edycji swą działalność zainauguruje Weinberg Piano Trio, który tworzą wybitni i cieszący się już uznaniem młodzi artyści – Szymon Krzeszowiec, Arkadiusz Dobrowolski i Piotr Sałajczyk.

W programie koncertu znajdują się dzieła trzech światowej sławy polskich kompozytorów: Andrzeja Czajkowskiego, Mieczysława Weinberga i Aleksandra Tansmana. Po wojnie los wywiódł każdego z nich z Polski, ale nigdy nie zerwali głębokich związków z jej duchowym dziedzictwem i tradycją kultury, o czym najlepiej świadczy ich wyjątkowa muzyka.

Paweł Klecki foto: Archiwum Pawła Kleckiego

Tydzień później, po raz pierwszy w Polsce, będziemy mogli usłyszeć premiery polskie i światowe utworów symfonicznych Pawła Kleckiego, w koncercie Epitafium, dedykowanym Tansmanowi i Kleckiemu, a w wykonaniu laureatów Nagrody Tansman za wybitną indywidualność muzyczną i bezkompromisowość w twórczości – dostojnego jubilata maestro Jerzego Maksymiuka i orkiestry Sinfonia Varsovia. Solistą będzie Łukasz Długosz, przez światową krytykę uznany za jednego z najwybitniejszych flecistów, tegoroczny laureat Classical Music Awards.

Utwory Kleckiego uznano za bezpowrotnie zaginione.

Ponieważ z pochodzenia był Żydem, po 1933 roku naziści umieścili jego nazwisko na indeksie „muzyki zdegenerowanej”, paląc dzieła Kleckiego i niszcząc matryce drukarskie wydawców. Jednak w 1965 roku w Mediolanie, robotnicy pracujący na budowie znaleźli dwie skrzynie.

Okazało się, że zawierają utwory Kleckiego.

Zanim opuścił Włochy, w 1941 roku ukrył skrzynie w piwnicach hotelu Metropol. Był przekonany, że zniszczyły je bombardowania. Mimo że mu je zwrócono, nigdy ich nie otworzył. Dopiero w latach 90. uczyniła to żona Ivonne. Rekonstrukcje partytur i głosów orkiestrowych na podstawie rękopisów zostały zrealizowane przez Tansman Festival we współpracy z muzykologami z Europy i USA.

Na finał organizatorzy przygotowali niezwykły surkonwencjonalny spektakl operowy – Złote Runo Aleksandra Tansmana.

I to dzieło uznano za zaginione. Odnalezione, poddane zostało rekonstrukcji przez Tansman Festival i w Łodzi będzie miało swą prapremierę światową, zrealizowaną we współpracy z Teatrem Wielkim i z udziałem chóru, orkiestry oraz baletu łódzkiej opery.

Jest to niezwykle efektowana opera buffo w trzech aktach, której fabuła nawiązuje do starożytnego mitu o wyprawie Greków po skórę cudownego baranka.

Pełna niezwykłych i zaskakujących zwrotów opowieść powstała dzięki współpracy Tansmana z przyjacielem Salvadorem de Madariagą, hiszpańskim dysydentem i uczonym z Oxfordu, jednym z najwcześniejszych architektów Unii Europejskiej.

Reżyserką spektaklu jest ostatnia uczennica legendarnej Ady Sari – Maria Sartova. Tansman dedykował Marii Sartovej swe Huit Stèles de Victor Segalen na głos i orkiestrę.

Sartova przez lata związana była ze scenami Francji, Niemiec, Szwajcarii, Włoch, Izraela i Stanów Zjednoczonych. Prowadzący spektakl, maestro Łukasz Borowicz jest laureatem Nagrody Tansman za wybitną indywidualność muzyczną. W ramach Tansman Festival prowadził polskie prawykonania dzieł Aleksandra Tansmana.

W programie Festiwalu znajdują się również promocje książki, płyty CD, pokaz filmu, spotkanie z autorami. Szczegóły na www.tansman.lodz.pl