W bieżącym roku przypada 110. rocznica powstania Teatru Polskiego w Warszawie i 10. rocznica śmierci Sławomira Mrożka. Premiera „Tanga” w reżyserii Wawrzyńca Kostrzewskiego zainaugurowała cykl wydarzeń poświęconych tym rocznicom.
Mrożek, wybitny polski dramatopisarz, prozaiki i rysownik, studiował architekturę, sztukę i filozofię orientalną. Jest autorem najczęściej grywanych spektakli w kraju i za granicą. Jego twórczość przekładana była na wiele języków. W dorobku ma ponad 50 utworów dramatycznych i powieści. Jest twórcą utworów zaliczanych do nurtu tzw. teatru absurdu, który został zapoczątkowany pod koniec XIX wieku we Francji.
Zadebiutował w latach 50. jako rysownik w znanym tygodniku „Przekrój”, utworami „Opowiadania z Trzmielowej Góry” i „Półpancerze praktyczne”. Pierwszy sukces to nagroda czasopisma „Szpilki” za rysunkowe żarty. Lata 60. i wydany w 1964 roku dramat „Tango” przyniosły twórczości Mrożka uznanie i międzynarodową sławę.
Polska prapremiera sztuki odbyła się rok później w Bydgoszczy. Tytuł stał się klasykiem dramatu współczesnego. Ostatni raz Mrożek odwiedził Polskę w czerwcu 2013 roku. Wziął udział w premierze swojej sztuki „Karnawał, czyli pierwsza żona Adama” w reżyserii Jarosława Gajewskiego w Teatrze Polskim w Warszawie. W swoich utworach Mrożek poruszał tematy społeczne, psychologiczne, filozoficzne i polityczne. Był znany z satyrycznych treści, w których ośmieszał słabości i przywary ludzi, absurdy, jakie panują w społeczeństwie, i skutki rządów ludzi, których cechuje brak zasad, brutalność i niszczenie tradycji.
− Widz może przyjść i zobaczyć, jak się kończy próba przywrócenia tradycyjnych wartości. Zawsze kończy się siłą – mówi Wawrzyniec Kostrzewski, reżyser spektaklu. „Tango” to materiał międzygatunkowy, farsa, dramat , groteska czy teatr absurdu. Dla mnie to też opowieść o niedojrzałości, o dużych dzieciach, którymi nieustannie okazują się nasi bohaterowie. A my odbijamy się w tym zwierciadle. Nikt nie widzi tej granicy, kiedy należy się zatrzymać.
„Tango” jest wielowarstwowe, porusza problemy społeczno-obyczajowe, wskazując na rodzinę, która odeszła od wartości, tradycji, zasad i norm moralnych. Politycznie wskazuje na słabość inteligencji, brak myślenia perspektywicznego, uległość i strach. Mrożek przestrzega przed światem zdominowanym przez brutalność, głupotę, bezkarność, przed rządami totalitarnymi i anarchią.
Jak mówi główny bohater, Artur, bohaterowie dramatu to wielopokoleniowa rodzina starzejąca się w nowoczesności. Stomil, ojciec Artura, to zwolennik swobody, łamania wszelkich barier i konwenansów, twórca eksperymentów teatralnych, oddany sztuce: „Człowiek nie powinien żyć bezmyślnie, na zasadzie mechanicznych odruchów”.
Eleonora, jak jej mąż Stomil, uważa się za nowoczesną, wyzwoloną kobietę. Zdradza męża z Edkiem, który pociąga ją swoją naturalnością. „On we wszystkim jest taki swobodny, taki naturalny jak motyl! Edziu, jak ty pięknie nakrywasz”.
Artur, ich syn, to główna postać dramatu. Student trzech fakultetów, poszukujący sensu swojej egzystencji. Nie może żyć bez zasad i godzić się z brakiem moralności. Potępia pokolenie rodziców i dąży do powrotu starych wartości, starego ładu. „Zatruliście tą swoją wolnością pokolenia w przód i wstecz. Tu już nie ma w ogóle żadnej tradycji ani żadnego systemu, są tylko fragmenty, proch!”.
Eugenia , babcia Artura , reprezentuje najstarsze pokolenie, ale żyje na luzie, namiętnie grywa w pokera, co potępia jej wnuczek Artur, wymierzając jej karę leżenia na katafalku przy zapalonych świecach. „Brak norm stał się waszą normą. A ja mogę się buntować tylko przeciw wam, czyli przeciwko waszemu rozpasaniu”.
Ala, kuzynka i narzeczona Artura, który jest szczerze w niej zakochany i chce ją poślubić, jest zafascynowana stylem życia rodziny chłopaka. Bawi się sytuacją i kpi z jego zasad. „Wszyscy którzy nie są szczęśliwi, czują się winni jak przestępcy”.
Kolejny bohater, Edek, to typowy prostak, który lekceważy wszystkich. Zachowuje się wulgarnie i prymitywnie, ale jest lubiany przez domowników za tzw. autentyczność. „Widzieliście, jaki mam cios. Ale nie bójcie się, byle cicho siedzieć, nie podskakiwać”.
Eugeniusz, brat starszej pani, wyznaje zasady i tradycję, ale w konsekwencji ulega brutalności Edka i przechodzi na jego stronę. „Ulegam przemocy, ale w duszy będę nim gardził”.
Spektakl to siedem świetnie zgranych charakterystycznych ról. W wymienione postacie wcielają się: Halina Łabonarska, Anna Cieślak, Ewa Makomaska, Adam Cywka, Jerzy Schejbal, Marcin Jędrzejewski i Paweł Krucz.
Końcowa scena spektaklu ma znaczenie symboliczne, ale niezwykle istotne i aktualne. Inteligentny i wykształcony Eugeniusz poddaje się brutalnemu i żądnemu władzy cwaniakowi. To Edek prowadzi w tangu. Zwyciężyła prymitywna siła, agresja i terror. Ale czy Edek to konieczność? „Tylko władza da się stworzyć z niczego. Tylko władza jest, choćby niczego nie było. Oto jestem w górze nad wami. W dole was widzę, w dole!”.
„Tango” to rozważania o wolności, o wzajemnych relacjach społecznych, rodzinnych i politycznych, o upadku tradycji i wartości, o kulturze i jej braku, o dążeniu do władzy za wszelką cenę bezwzględnymi metodami. „Tango” ma wymiar uniwersalny, o czym należy zawsze pamiętać.
Anna Arwaniti
Dodaj komentarz