Afryka to kontynent, który fascynuje nie tylko Europejczyków. To świat nie do końca odkryty, tajemniczy, z kulturą zupełnie odmienną, od tej którą znamy. Najbardziej znaną sztuką w Afryce są maski afrykańskie. Jakie mają znaczenie? Kiedy się ich używa?
Dla mieszkańców Afryki maska jest mechanizmem, który ma za zadanie przekazać jakąś transformację, emocje czy uczucia. Tradycyjną maskę nosi się w trakcie różnych obrzędów religijnych, podczas tańców i ceremonii rytualnych. Jest symbolem, pamiątką ważnych wydarzeń społecznych lub mistycznych. Maska, którą użyto do obrzędów związanych z duchami, jest po ceremonii spalana albo wyrzucana. Tradycyjne maski mają także za zadanie łączyć świat ludzki ze światem duchów.
Materiały, z których wykonywane są maski to drewno, tkaniny, miedź i brąz, a także ceramika. Do wykończenia jej poszczególnych elementów wykorzystuje się zwierzęce rogi, włosy, zęby, kości, pióra i muszle, a także włosy czy słomę. Osoba, która zajmuje się wyrabianiem masek posiada bardzo wysoką pozycję wśród lokalnej społeczności, ponieważ uważana jest za pośrednika między światem żywych a umarłymi. Sama umiejętność wytwarzania masek, wraz z wiedzą na ich temat, jest przekazywana ustnie z pokolenia na pokolenie.
Tradycyjne maski afrykańskie przypominają ludzkie twarze albo pyski zwierząt. Wykonywane są z uwzględnieniem najdrobniejszych detali. Kultura w Afryce oddziela wygląd fizyczny od duchowości. Maska zwierzęca reprezentuje jego duszę ze wszystkimi cechami charakterów. Afrykańczycy wierzą, że osoba, która ubierze maskę jakiegoś zwierzęcia, automatycznie nabywa cechy mu przypisane. Najczęściej są to waleczność, odwaga, siła czy spryt albo szybkość. Dzięki takiej masce łatwiej także nawiązać kontakt ze zwierzęciem, na którym wzorowana jest maska.
Kiedy Afrykańczyk nakłada na twarz replikę pyska drapieżnika, łączy się to z tym, że w ten sposób prosi owe zwierzęta, aby ich potomstwo zostawiło w spokoju wioski. A pyski takich zwierząt jak bawoły, hieny, jastrzębie, hieny i bawoły symbolizują cnotę. Natomiast antylopa, a właściwie jej rogi to symbol rolnictwa. Noszenie wyobrażającej ją maski zapewnia według wierzeń obfite plony. Na tym nie koniec. Maski wykonane „na bogato”, z dodatkowych materiałów pochodzenia zwierzęcego, posiadają większą moc. Maska, która ma reprezentować władzę, wykonana jest z rogów antylopy, kłów guźca i zębów krokodyla.
Maski afrykańskie mogą również mieć kształt twarzy człowieka, mają jednak pewne cechy charakterystyczne, mające kluczowe znaczenie do zrozumienia ich symboliki. I tak maska, która ma półprzymknięte oczy, symbolizuje spokój i cierpliwość. Pokorę przedstawia maska z małymi oczami i ustami. Maska, która ma wypukłe czoło, jest symbolem mądrości, a maska z szerokim podbródkiem oznacza siłę i moc. Kobieca twarz, będąca ideałem piękna, może być również motywem masek. Mogą one posiadać dodatkowo piersi, blizny, inny kształt oczu, podkręcone rzęsy i wiele innych ozdób, których rodzaj zależy od konkretnego plemienia.
Maski mogą także mieć kształt twarzy przodków lub być wykonana na wzór ludzkiej czaszki. Takie maski używane są podczas różnych ceremonii związanych z duchami.
Oprócz tego tradycyjne maski afrykańskie mogą mieć charakter rozrywkowy, tak jak w przypadku tancerzy, którzy stają się swoistym medium – pośrednikami pomiędzy członkami plemienia a ich przodkami. Maska jest noszona przez jedną wybraną osobę z plemienia, która to wyróżnienie traktuje jako ogromny zaszczyt. Nosicielami są przeważnie doświadczone osoby starsze. W Afryce, odwrotnie niż w Europie, zdobienie domu maskami nie ma żadnego znaczenia reprezentacyjnego, a wszystko dlatego, żeby nie przynieść rodzinie nieszczęścia. Pozwalają na kontrolę dobrych i złych mocy.
To oczywiście bardzo krótkie omówienie symboliki masek. Warto zapoznać się ze specjalistycznymi opracowaniami na ich temat, które pozwalają zapoznać się ze skarbcem wierzeń i legend ludów Czarnej Afryki.
H. Tur
Dodaj komentarz