Jeszcze kilkadziesiąt lat temu neandertalczycy byli uznawani za, w najlepszym wypadku, tępych jaskiniowców, w najgorszym zaś za człowiekopodobne zwierzęta. Starsze rekonstrukcje wyglądu neandertalczyków przedstawiają ich jako owłosione przygarbione małpoludy. Wraz z kolejnymi badaniami, ulepszonymi metodami rekonstrukcji wyglądu i odkryciami nasze postrzeganie neandertalczyków uległo naprawdę niemałej zmianie. Przyglądając się najnowszym rekonstrukcjom ich wyglądu nie widzimy już włochatych pół-małp, ale ludzi, niektórzy z nich są niemal nie do odróżnienia od osób spotykanych przez nas na ulicy. Znikły już wyobrażenia o futrze, tępym wyrazie twarzy i rozwiązywania wszystkiego siłą.
Do dnia dzisiejszego wielką zagadką pozostaje rzekoma wiara neandertalczyków w życie po śmierci. Znaleziono bowiem pochówki neandertalczyków, gdzie, prócz ciała zmarłego, znajdowały się również dary w postaci na przykład kości zwierząt i barwnika – ochry. Niektórzy uczeni jednak twierdzą, że do grobów neandertalczyków owe ,,dary” trafiły całkowicie przez przypadek. Tym niemniej coraz mniej osób wątpi w fakt, że neandertalczycy stosowali pochówek. Czy jednak stosowali go jako element obrzędów i sposób na wyprawienie bliskiego na tamten świat, czy z innych, bardziej pragmatycznych powodów.
Kolejnym kamieniem milowym w zmianie postrzegania neandertalczyków były odkrycia dotyczące ich mowy. Jeszcze nie tak dawno temu uważano, że neandertalczycy nie mogli mówić. Tak jak zwierzęta wydawali proste dźwięki i nic ponadto.
Późniejsze odkrycia jednak zaczęły obalać teorie o rzekomej niezdolności neandertalczyków do artykułowania mowy. Pod względem fizycznym, a konkretniej budowy organów powiązanych z mową (kość gnykowa, krtań) nie różnili się od nas w sposób, który uniemożliwiał by im formułowania słów i zdań.
Budowa ciała to jedno, ale są jeszcze geny. Najciekawsze jest to, że także pod tym względem neandertalczycy także mieli predyspozycje do posługiwania się mową. Ich gen FoxP2 warunkujący u ludzi zdolność mowy był identyczny do naszego. Choć z oczywistych względów nie znamy języka neandertalczyków, to bardzo prawdopodobne jest, że posługiwali się mową.
Trudno nam sobie wyobrazić jak przebiegały ich „rozmowy” – łatwiej puścić wodze fantazji na temat nawoływania, okrzyków radości, wyrażania smutku. W jaki sposób w ich krótkim życiu pojawiały się różne odcienie człowieczeństwa? Czy tak bardzo się od nas różnili? Jak postrzegają ich współcześni?
Kolejną zagadką dotyczącą neandertalczyków jest ich sztuka. Choć na pewno uprawiali malarstwo naskalne, o czym świadczą malunki na terenie Hiszpanii powstałe około dwadzieścia tysięcy lat temu przed przybyciem naszych przodków do Europy, to istnieje jeszcze pytanie o ich muzykalność oraz inne, ewentualne talenty.
Tak zwany flet z z Divje Babe do dziś budzi spory w środowisku paleoantropologów. Znaleziony w 1995 roku na terenie Słowenii przedmiot z okresu poprzedzającego tam bytność przedstawicieli gatunku (czy, jak woleliby niektórzy, naszego podgatunku) przypomina flet wykonany z kości niedźwiedzia jaskiniowego.
Zdania są podzielone, jedni uważają flet z Divje Babe za kolejny dowód na to, że neandertalczycy mogli się z nami równać pod kątem pomysłowości i wrażliwości, inni twierdzą, że ,,flet” jest w rzeczywistości niczym więcej, niż obgryzioną przez zwierzęta kością. Niezależnie jednak od prawdziwości fletu malarstwo naskalne pozostaje faktem i mało kto go kwestionuje. Innymi słowy nie jesteśmy jedynymi artystami, jakich nosiła ziemia.
Wspomniany na początku wygląd neandertalczyka to prawdziwa historia jego ,,uczłowieczania”. Wraz z rozwojem nowoczesnych technologii pozwalających na dokładne rekonstrukcje twarzy oraz odkrywania neandertalskich genów oblicze neandertalczyka zmieniło się. Poza dużym wałem nadoczodołowym i nosie z rekonstrukcji spoglądają twarze łudząco podobne do naszych, niektórzy neandertalczycy są do złudzenia podobni do nas. Można wręcz powiedzieć, że jesteśmy przyzwyczajani do nowego, ludzkiego wizerunku neandertalczyka. Wielu zrekonstruowanych neandertalczyków uśmiecha się ciepło do oglądającego, co niejako rekompensuje lata bezrozumnych, na wpół zwierzęcych wyrazów twarzy.
Byli raczej krępej budowy i delikatnie mówiąc – mało proporcjonalnej, przynajmniej według naszych standardów. Mieli bardzo silne ramiona i barki – te aspekty ich wyglądu nie musiały być weryfikowane. Nadal jednak fascynują i badaczy, i popularyzatorów.
Nie wiemy tak naprawdę co jest przyczyną zniknięcia neandertalczyków. Różne teorie dotyczą ,,wchłonięcia” ich przez naszą populację, wymarcia w wyniku chorób, zmian klimatu czy też wymordowania przez naszych przodków. Jednak wraz z wynikami kolejnych badań i dokonywanych odkryciach neandertalczycy są przez nas postrzegani jako coraz bardziej ludzcy. Pozostało jeszcze wiele pytań ich dotyczących, ale jedno jest absolutnie pewne – jeszcze nie raz nas zaskoczą.
Stefan Dziekoński
Anonim pisze: Ciekawe, z pewnością sięgnę po jakieś inne źródła na ten temat.
No proszę, za moich czasów neandertalczyk był synonimem tępego małpoluda.