Blisko 15-milionowy Stambuł, najludniejsze miasto Europy, megapolis położone na obu brzegach cieśniny Bosfor na dwu kontynentach, między morzami: Marmara i Czarnym, jest jednym z najbardziej fascynujących miejsc na świecie, wartym nie tylko „rzucenia na nie okiem”, ale gruntowniejszego poznawania, w trakcie co najmniej, kilku pobytów.
To centrum kulturalne, handlowe i finansowe oraz przemysłowo – produkcyjne Turcji, stanowi niesamowity konglomerat Europy i Orientu, architektury, religii, obyczajów oraz … kuchni. Od lat znajduje się w czołówce najliczniej odwiedzanych przez turystów miast świata. W 2018 roku doliczono się ich tam 12,8 mln. Magnesami jest przepiękne położenie na 7 wzgórzach nad morzem, cieśniną i zatoką Złotego Rogu. Bogactwo zabytków od antycznych, poprzez średniowieczne i islamskie, po nowoczesną architekturę, od których można dostać przysłowiowego zawrotu głowy.
No i przebogate muzea, tętniące życiem bazary, bogata oferta kulturalna i gastronomiczna oraz wiele innych atrakcji. Jedną z nich jest np. metro z jedyną na świecie linią łącząca dwa kontynenty: Europę i Azję. A podróż nim, między stacjami Sirkeci i Üsküdar na obu brzegach cieśniny, pod dnem Bosforu, zajmuje niespełna 7 minut. Można też przejechać się w mieście zabytkowymi tramwajami sprzed stulecia oraz korzystać z nowoczesnych, na których przystanki wchodzi się, kasując bilet, przez bramki. A także z autobusów i metrobusów oraz kolejki podmiejskiej. Jeszcze niedawno, przed zbudowaniem metra, docierała ona, zatrzymując się na kilku przystankach nad Morzem Marmara, na „kraniec Europy”.
Była nim stacja kolejowa Sirkeci, na której kończyły bieg słynne nie tylko z powieści Agaty Christie, międzynarodowe Orient Expressy kursujące od 1888 roku. Miasto ma wielowiekową historię, której poświęcono już sporą bibliotekę książek i niezliczone inne publikacje. Wspomnę tylko, że ludzie mieszkali w tym miejscu już w epoce kamiennej, a w okresie brązu istniała ich osada na terenie późniejszego pałacu sułtanów – Topkapi. Na azjatyckim brzegu zaś około 680 r p.n.e. Grecy z Megary założyli kolonię Chalkedon. W 20 lat później inni pod przywództwem Byzasa, który dał najstarszą nazwę miastu: Bizancjum, założyli po stronie europejskiej pierwszą większą miejscowość.
W 513 r. p.n.e. zdobyli je Persowie, zaś od 407 r. p.n.e. miasto należało najpierw do Aten, później Sparty. Przebudował je, w 330 r. n.e., cesarz Konstantyn I Wielki (272-337). A nazwę Konstantynopol – Miasto Konstantyna, wprowadził cesarz Teodozjusz (401-450). Przetrwała ona do 1930 r., gdy Turcja zmieniła ją na Istanbul – Stambuł. Zdobyli je, kładąc kres istnienia imperium bizantyjskiego, w 1453 r. oraz ustanawiając nad Bosforem swoją stolicę, a później centrum świata islamskiego. Współczesny Stambuł, miasto o powierzchni 1539 km², składa się z trzech głównych części.
Na brzegu europejskim na półwyspie oblewanym przez wody Morza Marmara, cieśniny bosforskiej i zatoki Złotego Rogu oraz dzielnicy Galata z tzw. Nowym Miastem. Na azjatyckim zaś z niegdyś niezależnych miast, obecnie dzielnic: Üsküdar i Kadikőy. Stambuł może być świetnym celem wyjazdu na przedłużony weekend. Najlepiej jednak poświęcić mu na pobieżne poznanie tego, co jest w nim najciekawsze, 7-10 dni. Przekonało mnie o tym własne doświadczenie. Miasto zafascynowało mnie już podczas pierwszego w nim pobytu przed 35 laty.
Później były kolejne, a na odświeżenie dawnych wrażeń oraz poznanie pominiętych wcześniej zabytków i miejsc, 8 dni intensywnie tam „przechodzonych” podczas niedawnego, ostatniego na razie pobytu, okazało się trochę za mało. Najpiękniejszy widok „z lotu ptaka” na Bosfor, Złoty Róg i miasto na ich brzegach roztacza się ze wzgórza (261 m n.p.m.) Büyuk Çamlica (Wielkie – bo jest także Małe (Küçük) – Sosnowe Wzgórze) w części azjatyckiej, ze znajdującego się na nim dużego parku. Ale tylko przy dobrej, słonecznej pogodzie oraz widoczności.
Na historyczną, bizantyjską część miasta oraz Galatę, także z poziomu Bosforu. Lub z pokładu statków i promów. Zaś na Nowe Miasto z galerii widokowej na szczycie 236 metrowego wieżowca Istanbul 360 stojącego w tej części Stambułu. Nie widać z niej jednak historycznej części miasta. Wartych poznania zabytków i miejsc jest w megapolis nad Bosforem tak dużo, że tylko ich wymienienie, z krótkim opisem, wymagałoby więcej miejsca, niż mam do dyspozycji. Przykładowo: co najmniej kilkaset meczetów, a podobno jest ich, z małymi, kilka tysięcy, szczególnie polecanych jest kilkanaście najważniejszych, najstarszych i najpiękniejszych.
Byłem w kilkudziesięciu, ale jeszcze co najmniej kilkanaście wartych zobaczenia pozostało mi na kolejny pobyt. Polecanych kościołów jest 11, z czego 2 zamienione w muzea. Czynnych synagog podobno 25, ale żadnej architektonicznie ważnej. Najważniejszych pałaców zaledwie 6, ale tylko dawny sułtański Topkapi, to kilka godzin zwiedzania. Niewiele krócej potrzeba na letni pałac sułtanów Dolmabahçe nad Bosforem, obecnie Muzeum Sztuk Pięknych. Szczególnie polecanych muzeów jest tylko 7, w tym m.in. jedno z najbogatszych w świecie Archeologiczne, ale w rzeczywistości wartych zwiedzenia, co najmniej dwa razy tyle, również w dawnych kościołach.
Co niemiara także innych atrakcji. Zabytków antycznych, zwłaszcza na Hipodromie, z Obeliskiem Teodozjusza, przywiezionym na jego rozkaz w 390 r. z Karnaku nad Nilem, pochodzącym z XV w. p.n.e. I wspaniałym cokołem z 389 r. pod nim. W pobliżu Obeliskiem Konstantyna VII Porfirogenety, Kolumną Wężową z brązu upamiętniającą zwycięstwo Greków nad Persami pod Platerami w roku 479 przed n.e. i z tamtego okresu. Czy Kolumną Konstantyna I Wielkiego, z wbudowanymi w jej podstawę, według legendy, fragmentami krzyża Jezusa i laski Mojżesza. A to tylko przykłady.
Co więc wybrać, aby w dostępnym czasie zobaczyć przynajmniej najwyższej rangi miejsca i obiekty? Przede wszystkim Topkapi, dawny pałac sułtanów, z haremem, oszałamiającymi zbiorami muzealnymi w dawnych kuchniach, kościołem św. Ireny z VI wieku, pawilonami, parkiem itp. I to, co powszechnie uważane jest za najważniejsze „Na Łopacie”, jak również nazywany jest półwysep, na którym stał bizantyjski Konstantynopol. Bazylikę Hagia Sofia (Mądrości Bożej), później meczet, od lat 30-tych XX w. muzeum, a od lipca 2020 r. ponownie meczet, ale dostępny do zwiedzania. W jego pobliżu uważany za najpiękniejszy Błękitny Meczet – Sultan Ahmet Çamii.
I niemal sąsiadujący z nim Hipodrom ze wspomnianymi zabytkami antycznymi. Koniecznie trzeba zobaczyć, chociaż to kolejny wydatek na bilet, bo nie obejmuje go Stambulska Karta Turystyczna, przynajmniej jedną z trzech najwspanialszych, a było ich w Konstantynopolu 60, podziemnych cystern, Cysternę Bazyliki (Yerebatan Sarayi) ze stropem podtrzymywanym przez 366 kolumn z wcześniejszych rzymskich budowli oraz ogromnymi, kamiennymi głowami Meduzy będącymi podstawami dwu z nich. Trudno pominąć zabytkowe Mury Bizancjum, chroniące miasto od zachodu, budowane od czasów cesarza Walensa w IV w.
Warto poznać je całe, rozciągające się na długości 6,5 km od Yedikule (Fortecy Siedmiu Wież) nad Morzem Marmara, aż do ostatniej z 96 (!), wieży nad Złotym Rogiem, Ayvansaray. Z ich bramami, podwójnym ciągiem murów oraz możliwością wchodzenia na szczyt wielu ich fragmentów. Trzeba to jednak rozłożyć na 2 dni, o ile nie ma się żelaznej kondycji. Bo ciąg murów nie jest jednolity, są w nim przerwy i w wielu miejscach trzeba wchodzić i schodzić z nich. A skoro o pamiątkach po Walensie mowa, to zachował się również duży fragment wybudowanego przez niego w roku 375 Akweduktu. Ze wspomnianych najwspanialszych meczetów, szczególnym jest także Süleymaniye.
Kompleks meczetowy (1550-1557) m.in. ze wspaniałym meczetem, mauzoleum tego sułtana, Sulejmana Wspaniałego i stojącym obok Mauzoleum Roksolany, jego żony, sławnej sułtanki Haseki Hűrrem (1500-1558), córki popa w Rohatyniu na Ukrainie i tatarskiej branki. Za murami tego kompleksy zaś „türbe” – mauzoleum Koça Mirmara Sinana (1489-1588), autora tego kompleksu i jednego z najwybitniejszych architektów europejskich epoki, który zaprojektował 477 meczetów, medres, karawanserajów, szpitali, hal targowych, łaźni, mostów itp. wzniesionych, a wielu stojących dotychczas, od Budapesztu i Bałkanów po Krym i Damaszek.
A dziełem jego uczniów jest m.in. Błękitny Meczet w Stambule i Tadż Mahal w Agrze w Indiach. W Stambule, w którym zaprojektował 319 budowli, a nie do naszych czasów nie przetrwały głównie drewniane, jest nawet szlak dzieł tego architekta. W miejscowej informacji turystycznej otrzymałem 80-stronicowy przewodnik po nich, a zwiedzenie wszystkich uwzględnionych w nim na obu brzegach Bosforu okazało się dla mnie niezwykłym przeżyciem. Innym, chyba nawet dla znających bazary egipskie, marokańskie, tunezyjskie, czy syryjskie i irańskie, są bazary Stambułu.
Przede wszystkim wielki kryty Kapali Çarşi w centrum, o powierzchni 3 ha, z 80 uliczkami i około 3,5 tys. sklepów. Ale także Egipski, nazywany też Targiem Korzennym, na nabrzeżu Złotego Rogu Eminőnü, z niesamowitymi zapachami ziół i kilka innych. Wspaniałe wrażenia przy dobrej pogodzie zapewnia 2-3 godzinny rejs którymś ze statków wycieczkowych po Bosforze. Z przystankami na obu jego brzegach, możliwościami zobaczenia przynajmniej z zewnątrz, o ile brak czasu nie pozwala na więcej, stojących na brzegu pałaców, willi, meczetów. A w najwęższym miejscu cieśniny dwu twierdz: Rumeli Hisari na wysokim brzegu europejskim, obecnie Muzeum Dział i Anatolu Hisari – Anatolijskiej, na azjatyckim.
I Kiz Kulesi – Wieży Leandra w nurcie Bosforu, bliżej wschodniego brzegu, obecnie mieści się w niej restauracja i kawiarnia. Inną ciekawą propozycją dla chcących poznać miasto i dysponujących ograniczonym czasem, są turystyczne Big Bus Istanbul wyruszające z placu Taksim, z przystankami przy najważniejszych zabytkach i miejscach oraz informacjami przewodników w kilku językach. Osobne miejsca do zwiedzania i tematy, to Galata ze słynną, widoczną z daleka, 61-metrowej wysokości genueńską wieżą z 1348 r, postawioną ma miejscu wcześniejszej z 5 wieku. No i dalsza część „europejska” z największym placem Taksim. Trzeba tylko uważać, aby nie trafić na którąś z demonstracji, bo skutki tego mogą być niemiłe.
W odległości około 20 minut spaceru od tego placu, przy ul. Słodkich Migdałów (Tatli Boden Sokaği) znajduje się Muzeum Adama Mickiewicza – dom (ściślej jego replika, bo oryginalny spłonął w roku 1880), w którym mieszkał i zmarł nasz poeta. Sugeruję poznanie również zabytków i atrakcji azjatyckiego brzegu. A w bizantyjskiej części miasta koniecznie kościoła Zbawiciela na Chorze (Na Wsi). Zbudowanego w IV w. poza ówczesnymi murami miejskimi, stąd jego nazwa, a przebudowanego, czy wzniesionego w obecnej postaci, w XI w. Zamienionego w muzeum, ze wspaniale zachowanymi średniowiecznymi freskami bizantyjskimi.
Stambuł jest też świetnym miejscem do wypadów nad morze, przede wszystkim Marmara, nad którym leży, czy statkiem na pobliskie Wyspy Książęce. Ale również nad Czarne, do którego coraz bardziej zbliżają się północne przedmieścia miasta. A niedaleko zarówno miasta, jak azjatyckiego brzegu, leży „polska wieś” Polonezkőy, dawny Adampol założony przez naszych emigrantów w XIX w. To niezwykłe miasto położone na dwóch kontynentach zapewnia również rozkosze dla podniebienia. Z ogromną ofertą kuchni wielu krajów. Obok tureckiej i europejskiej, także wielu regionów Orientu, w tym Azji Środkowej. Prowadzonej przez przybyszy z republik poradzieckich. Trochę prymitywnie, ale pysznie i stosunkowo tanio!
tekst i zdjęcia: Cezary Rudziński
Dodaj komentarz